Tổng hợp sự cố máy biến áp thường gặp và hướng xử lý

Lê Hồng Phong

Máy biến áp là đầu mối truyền tải và phân phối điện trong hệ thống điện quốc gia. Chỉ cần một sự cố từ máy biến áp cũng có thể ảnh hưởng đến việc cung cấp điện đến thiết bị đầu cuối hoặc người tiêu dùng điện khác. Sự cố này dẫn đến mất điện và gây thiệt hại lớn cho nền kinh tế, đời sống của toàn khu vực, khu dân cư, khu công nghiệp. Trong bài viết tổng hợp dưới đây KTH ELECTRIC sẽ chỉ ra những vấn đề thường gặp trên máy biến áp và giải pháp phù hợp.

Các sự cố thường gặp ở máy biến áp

Các vấn đề được KTH ELECTRIC tổng hợp chủ yếu xuất hiện trên máy biến áp dầu (gồm loại kín và loại hở):

Xem thêm: Phân loại tổn thất máy biến áp và phương pháp tính toán

Hướng dẫn xử lý một số vấn đề thường gặp

Việc khắc phục sự cố máy biến áp được thực hiện theo Thông tư số 28/2014/TT-BCT ngày 15/9/2014 của Bộ Công Thương.

Xử lý máy biến áp quá tải

Nếu nhà sản xuất máy biến áp không có quy định riêng về công suất định mức thì bảng dưới đây quy định giới hạn quá tải dòng điện của máy biến áp.

Với máy biến áp dầu:

Với máy biến áp khô:

Với tình trạng quá tải trong thời gian dài, dòng điện ở bước điện áp đó không vượt quá 5% dòng điện định mức.

Trình tự xử lý của các nhà khai thác như sau:

Bước 1: Báo cáo các thông tin sau cho cấp điều độ có quyền kiểm soát:

• Thời gian bắt đầu quá tải và mức tải 90%, 100%, 110% định mức;
• Biến động nhiệt độ cuộn dây dầu và MBA;
• Thời gian cho phép quá tải theo quy định;

Bước 2: Kiểm tra hoạt động của hệ thống làm mát MBA và xử lý theo Quy trình vận hành và khắc phục sự cố máy biến áp do Đơn vị quản lý vận hành ban hành.

Đọc thêm: Nổ máy biến áp: Tổng hợp nguyên nhân và giải pháp

Xử lý máy biến áp quá điện áp

Trong điều kiện hoạt động bình thường, ngưỡng quá điện áp trên máy biến áp được xác định:

• Điện áp không cao hơn 5% điện áp định mức nếu máy biến áp không bị quá tải và hoạt động trong thời gian dài. Điện áp không quá 10% điện áp định mức nếu máy biến áp bị quá tải không quá 25% công suất định mức.
• Điện áp không cao hơn 10% điện áp định mức nếu máy biến áp không bị quá tải và vận hành trong thời gian ngắn (6 – 24 giờ).

Trong điều kiện lỗi:

• Tất cả các loại máy biến áp đều được làm việc ở điện áp không vượt quá 10% điện áp danh định trong điều kiện không quá tải;
• Máy biến áp tự biến áp có bộ chia điện áp ở điểm trung tính hoặc được nối với máy biến áp điều chỉnh nối tiếp, việc tăng điện áp theo quy định của nhà sản xuất.

Trong mọi điều kiện, không để điện áp trên máy biến áp vượt quá 20% giá trị định mức. Nếu phát hiện phải tách ngay máy biến áp ra khỏi hệ thống để tránh hư hỏng.

Quy trình xử lý quá áp máy biến áp:

• Nếu máy biến áp có chế độ điều chỉnh áp suất khi có tải, tự động chuyển bước điện áp xuống dưới ngưỡng quá áp.
• Nếu máy biến áp có bước điện áp cố định thì phải báo cáo Cấp điều độ có quyền điều khiển nếu máy biến áp quá điện áp.

Xử lý một số hiện tượng bất thường

Khi phát hiện các hiện tượng bất thường ở máy biến áp như rò rỉ dầu, thiếu dầu, quá nhiệt, có tiếng ồn lạ, nóng cục bộ ở đầu gốm, hoặc bộ điều áp dưới tải hoạt động không bình thường, người vận hành cần tìm mọi biện pháp khắc phục, báo cáo Cấp điều độ và ghi nhật ký vận hành.

Khi có tín hiệu từ rơle, người vận hành phải nhìn ra bên ngoài máy biến áp, lấy mẫu khí trong rơle, phân tích và kiểm tra đặc tính cháy:

• Nếu khí dễ cháy hoặc chứa sản phẩm phân hủy chất cách điện thì phải tách máy biến áp ra.
• Trường hợp khí gas không màu, không mùi, không cháy thì cho máy biến áp tiếp tục vận hành và tăng cường kiểm tra, giám sát.

Xử lý và cách ly máy biến áp

Một số sự cố đòi hỏi phải tách máy biến áp ra khỏi hệ điều hành:

• Máy biến áp phát ra tiếng ồn mạnh, không đều và âm thanh phóng điện.
• Máy biến áp quá nóng bất thường và liên tục trong điều kiện bình thường.
• Dầu tràn vào thùng dầu phụ, làm vỡ kính chống cháy nổ hoặc phun qua van.
• Dầu giảm xuống dưới mức quy định và tiếp tục giảm.
• Dầu đổi màu đột ngột.
• Sứ bị gãy, xảy ra hiện tượng phóng điện, áp suất dầu không nằm trong quy định, đầu que nóng đỏ.
• Dầu làm mát không đạt tiêu chuẩn.
• Các trường hợp bất thường khác theo quy định.

Lưu ý khi lắp đặt và vận hành máy biến áp

Lưu ý khi cài đặt

• Với các máy biến áp có công suất trên 1000kVA cần lắp thêm cầu dao để bảo vệ. Bộ ngắt mạch bảo vệ máy biến áp khỏi bị sét đánh, đoản mạch tải, đoản mạch bên trong, v.v.
• Đối với máy biến áp có điện áp 35/0,4kV sử dụng dây D/yn11 để giảm hài bậc 3, bậc 5, bậc 7; Giảm hiện tượng cộng hưởng LC.
• Với các máy biến áp đặt tại ki-ốt, trạm 1 cột cần lắp đặt thêm tủ RMU để bảo vệ chống quá tải, ngắn mạch.
• Đối với máy biến áp đặt trong trạm 2 cột ngoài trời cần lắp thêm cầu dao cách ly Breaker trước cầu chì SI. Khi cấp điện không tải cần đóng SI trước, sau đó mới đóng cầu dao. Ngược lại khi cắt.

Trước khi đóng điện cần tiến hành kiểm tra lại các thông số kỹ thuật của máy biến áp và kiểm tra lại dầu. Nếu có bất thường hoặc số liệu khác với nhà sản xuất thì cần báo ngay cho nhà sản xuất để nhà sản xuất biết và xử lý.

Xem thêm: 7 phương pháp làm mát máy biến áp khô và dầu

Lưu ý khi vận hành

Trong quá trình vận hành máy biến áp, người vận hành cần thường xuyên ghi nhật ký giám sát hàng ngày:

• Tình trạng bên ngoài: Mức dầu, màu sắc hạt ẩm, tiếng ồn khi vận hành,…
• Các thông số: điện áp, dòng điện, nhiệt độ dầu lớp trên, nhiệt độ dây, v.v.
• Với máy biến áp loại kín: Không để máy quá tải trong thời gian dài. Ở tải định mức, áp suất dầu bên trong khoảng 0,3at. Khi quá tải 0,35at cần mở van giảm áp để dầu rò rỉ ra ngoài.
• Dừng khẩn cấp máy biến áp khi có tiếng ồn bất thường, quá nhiệt bất thường, tràn dầu, phóng điện trên bề mặt sứ, sứ vỡ hoặc mất điện.

Để hạn chế xảy ra sự cố máy biến áp, giảm tần suất bảo trì, sửa chữa và đảm bảo máy biến áp hoạt động ổn định lâu dài, người vận hành cần tìm hiểu và lựa chọn model máy biến áp phù hợp với hệ thống và trong khả năng tài chính. Đọc thêm các bài viết về máy biến áp tại: https://btb-electric.com/vi/tin-tuc/kien-thuc-nganh/kien-thuc-tram-bien-ap/