Nấm mốc và những điều thú vị mà có thể bạn chưa biết?

Chu Văn An

Nấm mốc – một sinh vật tồn tại ở mọi nơi trong cuộc sống của chúng ta – nó có lợi và có hại như thế nào đối với cuộc sống con người, nó tồn tại dưới những hình thức nào? Hãy cùng LabTrường Lê Hồng Phong nghiên cứu về loài sinh vật thú vị này trong bài viết dưới đây để mở rộng tầm nhìn của bạn về thế giới xung quanh chúng ta.

1. Nấm mốc và đặc điểm hình thái của chúng

Khi tìm hiểu về các loại nấm mốc, trước tiên chúng ta hãy xem nấm mốc xuất hiện ở những dạng nào trong cuộc sống của chúng ta và chính xác nó là sinh vật gì. Hãy tham khảo những thông tin thú vị sau đây để giúp chúng ta hiểu chính xác nhé.

1.1. Nấm mốc là loại sinh vật gì?

Trong cuộc sống của chúng ta, có những sinh vật nhân chuẩn (hoặc sinh vật nhân chuẩn), thường bao gồm nấm mốc. Đây là một sinh vật có tế bào có phần đặc biệt hơn hầu hết các tế bào thực vật khác ở chỗ chúng không chứa chất diệp lục. Ngoài ra, đây thực chất là một loài thực vật ký sinh với thành tế bào được cấu tạo từ chitin.

Hầu hết các tế bào nấm mốc là đa bào, dạng sợi và một số ít là tế bào đơn bào sinh sản bằng bào tử. Đây là hình thức sinh sản khá phổ biến trong thế giới sinh vật. Vi sinh vật đã phổ biến trong thế giới sinh học từ rất lâu.

Nấm mốc là loại sinh vật gì?

1.2. Đặc điểm kết cấu và hình dạng thực tế

• Cấu trúc tế bào: Được tạo thành từ vô số sợi chitin, một số ít còn chứa xenlulo. Tế bào chất chứa nội mô, không bào và ty thể.
• Hình dạng bên ngoài: Có thể có nhiều hình dạng khác nhau, phổ biến như tế bào hình trứng, tế bào hình sợi (xuất hiện khi tồn tại ở dạng đơn bào), sợi có vách ngăn (khi tồn tại ở dạng đa bào).
• Kích thước: Nhỏ, có đường kính bình thường từ 3-5 micromet, một số lên tới 1mm.

Đặc điểm kết cấu và hình dạng thực tế

2. Các loại nấm mốc phổ biến nhất

Trên đây chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu về nấm mốc là gì và đặc điểm cấu tạo, kích thước, hình dạng thực tế của nó là gì. Tiếp theo chúng ta sẽ tiếp tục tìm hiểu thêm về các loại nấm phổ biến nhất và xem đặc điểm độc đáo của chúng là gì. Các loại nấm phổ biến mà chúng ta sẽ tìm hiểu bao gồm: Nấm Mucor, nấm mốc trắng và nấm mốc xanh.

2.1. Khuôn niêm mạc

Nấm Mucor là một trong những loại nấm thường xuất hiện trong cuộc sống hàng ngày. Nó thường xuất hiện trên thực phẩm, hạt giống, thức ăn chăn nuôi.

Cấu trúc chứa vi khuẩn với các tế bào đơn phân nhánh.

Về hình thức bên ngoài, nấm nhầy khi mới xuất hiện thường có màu trắng, sau chuyển dần sang màu xám và trở thành khối mịn. Nếu tiếp xúc với độ ẩm, nó có thể biến thành một lớp màu xanh lá cây.

2.2. Nấm mốc trắng

Một loại nấm mốc phổ biến khác phải kể đến là nấm mốc trắng, là loại nấm có đặc điểm bên ngoài là dạng sợi và cành.

Về màu sắc gọi là nấm trắng nhưng loại nấm này thường gần như trong suốt và không màu.

Về hình thức sinh sản, nó khá giống với các vi sinh vật khác ở chỗ nó sinh sản bằng bào tử (sinh sản vô tính) với các tế bào không có vách ngăn.

2.3. Khuôn xanh

Đúng như tên gọi của nó, nấm mốc xanh là loại nấm mang bào tử màu xanh lam, thường có màu xanh lục. Trong số các loại nấm này, nấm mốc và nấm mốc Penicillium và nấm mốc Aspergillus là hai ví dụ điển hình nhất, chúng thường xuất hiện nhiều nhất ở những nơi có độ ẩm cao, điều kiện khiến thực phẩm dễ bị hư hỏng.

Khuôn xanh

3. Ứng dụng của nấm mốc trong cuộc sống

3.1. Trong sản xuất và chế biến thực phẩm

Một số loại nấm mốc đóng vai trò quan trọng trong sản xuất đồ uống và thực phẩm. Điển hình là nấm mốc Koji, nhóm nấm mốc Aspergillus, đã trở thành sự lựa chọn quan trọng trong ngành công nghiệp thực phẩm, đặc biệt là ở Đông Á trong nhiều thế kỷ.

Khuôn Koji phổ biến để lên men hỗn hợp bột mì và đậu nành, từ đó tạo ra các sản phẩm phổ biến như nước tương, nước tương và miso. Không những vậy, loại nấm mốc này còn có khả năng phân hủy tinh bột ở nhiều loại nguyên liệu như khoai lang, lúa mạch, gạo và các thực phẩm khác có chứa tinh bột.

Quá trình thủy phân tinh bột chủ yếu được áp dụng trong sản xuất một số loại rượu chưng cất. Ngoài ra, khuôn Koji còn có ứng dụng trong chế biến da cá vụn. Trong khi đó, nấm mốc Monascus Purpureus được sử dụng để tạo ra gạo đỏ lên men, một món ăn phổ biến trong chế độ ăn của người châu Á.

Sự xuất hiện đa dạng của nấm mốc mang lại nhiều lợi ích trong lĩnh vực chế biến thực phẩm, đặc biệt khi chúng có khả năng sản sinh ra những hợp chất có tác dụng tích cực đối với sức khỏe. Một ví dụ điển hình là khả năng loại nấm mốc này tạo ra hợp chất monacolin có khả năng ngăn chặn quá trình tổng hợp cholesterol.

Ứng dụng của nấm mốc trong chế biến thực phẩm còn được thể hiện qua nhiều loại khác nhau. Cụ thể, nấm mốc Fusarium venenatum nổi bật nhờ khả năng sản xuất quorn, một loại thực phẩm thay thế thú vị và giàu protein. Nấm mốc Neurospora sitophila được sử dụng để chế biến món oncom, một món ăn truyền thống có nguồn gốc từ Indonesia. Trong khi đó, nấm mốc geotrichum candidum được sử dụng để sản xuất phô mai, còn nấm penicillium spp được sử dụng để tạo ra phô mai xanh có hương vị đặc trưng. Những ứng dụng đa dạng này chứng tỏ vai trò quan trọng của nấm mốc trong nghệ thuật chế biến thực phẩm.

3.2. Sản xuất dược phẩm

Ngoài việc có ứng dụng rộng rãi trong sản xuất, chế biến thực phẩm, khuôn mẫu còn đóng vai trò quan trọng trong lĩnh vực dược phẩm. Ví dụ rõ ràng nhất là penicillin, một loại kháng sinh được sản xuất từ ​​nấm mốc penicillium. Hơn nữa, nấm mốc còn được sử dụng để tạo ra các loại thuốc làm giảm mức cholesterol dưới dạng statin.

Nấm mốc Tolypocladium inflatum là nguồn gốc của thuốc ức chế miễn dịch cyclosporine, có tác dụng ức chế đào thải và thường được sử dụng trong các ca phẫu thuật ghép tạng. Ngoài ra, loại nấm mốc này còn có thể ứng dụng để sản xuất thuốc giảm mật.

Đặc biệt, một số loại nấm mốc không chỉ có khả năng tiêu diệt côn trùng gây hại bằng phương pháp ký sinh mà còn có khả năng phân hủy chất hữu cơ. Vì vậy, chúng được sử dụng trong nông nghiệp để tăng màu đất. Ngoài ra, nấm mốc còn đóng vai trò quan trọng trong lĩnh vực nghiên cứu di truyền.

4. Tác hại của nấm mốc đối với sức khỏe

Không thể phủ nhận những lợi ích quan trọng mà nấm mốc mang lại cho cuộc sống con người. Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhận ra là lợi ích này chỉ đến từ những chủng nấm mốc cụ thể có ứng dụng hữu ích. Còn đối với hầu hết các loại nấm mốc khác, chúng thường có những tác động tiêu cực.

Trong đời sống hàng ngày, nấm mốc có khả năng gây hại cho quần áo, đồ vật, nhà cửa cũng như gây bệnh cho động vật và thực vật. Ngay cả nấm mốc phát triển trên bề mặt vật liệu xây dựng cũng có thể sản sinh ra chất độc gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người. Ví dụ, nấm mốc Aspergillus có thể sinh ra độc tố gây hen suyễn, bệnh phổi và ung thư; Nấm mốc penicillin có thể gây bệnh về đường hô hấp; Nấm Trichoderma ảnh hưởng đến sức khỏe tim và gan; và nấm mốc stachychotrys có thể gây ra các triệu chứng như mệt mỏi, khó thở và trầm cảm.

Nấm mốc có khả năng sản sinh độc tố nấm mốc, là nguyên nhân chính gây nguy hiểm cho sức khỏe con người. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc tiếp xúc với liều lượng cao loại độc tố nấm mốc này có thể dẫn đến các vấn đề về hệ thần kinh và thậm chí tử vong. Nguy cơ tăng lên nếu tiếp xúc với nồng độ thấp trong thời gian dài, có thể gây tổn thương đường hô hấp và gây hậu quả nghiêm trọng hơn.

Không chỉ nấm mốc trên vật liệu, chủng nấm mốc trên thực phẩm cũng tiềm ẩn những nguy cơ đáng kể. Nấm mốc ít độc hơn hoặc bị nhiễm bẩn với liều lượng nhỏ có thể gây ngộ độc nhẹ với các triệu chứng như tiêu chảy, nôn mửa và chóng mặt.

Trong trường hợp độc tố nấm mốc tích lũy hoặc lâu dài có thể xuất hiện nhiều bệnh nan y. Ví dụ, ochratoxin có thể gây suy thận, aflatoxin dẫn đến ung thư gan và fumonisins nấm mốc có thể liên quan đến ung thư buồng trứng. Vì nhiều chất độc trong nấm mốc khó bị phân hủy bởi hóa chất hoặc nhiệt nên phải thận trọng khi sử dụng.

Khuôn trên bánh mì

Qua bài viết trên về nấm mốc, nấm mốc, công dụng và tác hại của chúng trong cuộc sống, chắc hẳn các bạn đã hiểu rõ hơn về loại sinh vật này. Hy vọng những thông tin này mang đến cho bạn sự hứng thú cũng như cái nhìn chính xác hơn về thế giới của chúng ta, hiểu rõ hơn về các sinh vật sống để bạn có thể biết cách hòa nhập tốt hơn với chúng, tạo nên một cuộc sống an toàn, lành mạnh và khỏe mạnh hơn.