An toàn điện trong xây dựng: Tiêu chuẩn và quy định chung 

Lê Hồng Phong

Tai nạn điện luôn chiếm tỷ lệ cao trong các vụ tai nạn trên công trường, chỉ đứng sau té giàn giáo. Để ngăn ngừa, hạn chế các tai nạn điện này, cần có biện pháp loại trừ nguy cơ người lao động, người xử lý điện làm việc trong môi trường không an toàn, thiếu trình độ chuyên môn, kỹ thuật. Trong phạm vi bài viết dưới đây, KTH ELECTRIC sẽ thông tin tới các bạn những quy định, tiêu chuẩn cụ thể về an toàn điện trong xây dựng.

An toàn điện trong xây dựng là gì?

Tai nạn điện trong xây dựng thường xuất phát từ 2 nguyên nhân:

• Công nhân lầm tưởng rằng các thiết bị, hệ thống không có điện nhưng thực tế vẫn có điện dẫn đến nguy cơ bị điện giật, bỏng điện.
• Người lao động không được trang bị kiến ​​thức hoặc thiết bị bảo hộ cá nhân tiêu chuẩn hoặc công trường thiếu các cảnh báo và hướng dẫn cơ bản.

Ngoài ra, khi nhà thầu, đơn vị quản lý sử dụng nhân viên vận hành điện không đủ trình độ kỹ thuật cũng tiềm ẩn nguy cơ xảy ra tai nạn về điện.

Vì vậy, an toàn điện trong xây dựng được hiểu là bộ nội quy liên quan đến quá trình thi công, vận hành, sửa chữa, bảo trì, kiểm tra, đánh giá hệ thống, thiết bị điện của những người trực tiếp làm việc với điện trên công trường, đồng thời cũng là biện pháp, cảnh báo nhằm hạn chế tai nạn điện xảy ra cho người lao động khi thi công trên công trường.

Mã an toàn này khác nhau giữa các quốc gia, dựa trên các tiêu chuẩn kỹ thuật quốc tế chung. Ở Việt Nam, an toàn trong lắp đặt và xây dựng điện trên công trường cần phải tuân thủ các quy định cơ bản của Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia “An toàn trong xây dựng” QCVN 18:2014/BXD do Bộ Xây dựng ban hành kèm theo Thông tư số 16/2014/TT-BXD của Bộ trưởng Bộ Xây dựng.

Quy định chung về an toàn điện trong xây dựng

Thông tư 16/2021/TT-BXD quy định tất cả hệ thống điện cũng như các công việc liên quan đến lắp đặt, thi công, sửa chữa điện trên công trường, công trình phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của pháp luật về xây dựng, điện lực, ATVSLĐ, phát triển công nghiệp và các quy định chuyên ngành khác có liên quan.

Cụ thể:

Về yêu cầu về thiết bị, hệ thống điện

• Các thiết bị điện và hệ thống điện phải có kích thước, đặc tính phù hợp với yêu cầu kỹ thuật và điều kiện cụ thể; Đủ độ bền cơ học đáp ứng các điều kiện làm việc khác nhau, không bị hư hỏng do tác động của môi trường như nước, bụi, nhiệt độ, hóa chất ăn mòn…
• Các thiết bị, hệ thống điện phải được xây dựng, lắp đặt và bảo trì theo tiêu chuẩn nhằm ngăn ngừa các yếu tố nguy hiểm do điện giật, cháy, nổ.
• Bắt buộc phải sử dụng thiết bị đóng cắt để phân phối điện và cấp điện đến từng khu vực thi công. Nhóm thiết bị này phải được đặt ở nơi dễ nhìn thấy và chỉ có thể khóa ở vị trí “tắt/tắt” và có thể sử dụng trong trường hợp khẩn cấp.
• Thiết bị, ổ cắm và nguồn điện phải được đánh dấu và dán nhãn với chỉ dẫn rõ ràng về điện áp và mục đích sử dụng.
• Khu vực lắp đặt điện phải có đầy đủ các thông tin dưới dạng bản vẽ hoặc sơ đồ liên quan đến việc bố trí, thiết kế các mạch điện và thiết bị điện. Những bộ phận này phải được xác định rõ ràng bằng cách dán nhãn hoặc các phương pháp khác.
• Các mạch điện và thiết bị điện có điện áp khác nhau trong cùng một hệ thống phải được dán nhãn rõ ràng bằng các màu khác nhau.
• Có biện pháp kỹ thuật hữu hiệu để ngăn chặn hệ thống nhận dòng điện áp đột ngột.
• Cần lắp đặt hệ thống chống sét cho hệ thống phù hợp với điều kiện thực tế tại công trường và quy chuẩn kỹ thuật của thiết bị điện.
• Không lắp đặt đường dây tín hiệu chung với đường dây trung thế và cao thế.
• Dây dẫn và thiết bị chống cháy phải được sử dụng trong môi trường dễ cháy nổ hoặc trong kho hóa chất.

Đối với công việc xây dựng, lắp đặt và sửa chữa

• Công việc xây dựng, vận hành, kiểm tra, thử nghiệm, sửa chữa, bảo trì điện phải do cá nhân, tổ chức có năng lực chuyên môn đảm nhận theo quy định của pháp luật và phải tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn điện trong xây dựng bao gồm: QCVN QTĐ 5:2009/BCT, QCVN QTĐ 6:2009/BCT, QCVN QTĐ 7:2009/BCT, QCVN QTĐ 8:2010/BCT, QCVN 01:2020/BCT… và một số khác. các quy định liên quan đến thiết bị điện, bảo hộ công nghiệp và phòng cháy chữa cháy khác.
• Người làm nghề điện cần kiểm tra kỹ tình trạng thiết bị, dây điện trước mỗi ca và chỉ sử dụng, vận hành hệ thống khi đảm bảo an toàn. Đặc biệt, dây điện và thiết bị phải luôn được coi là có điện, trừ khi nguồn điện được xác nhận là đã ngắt.
• Đảm bảo khoảng cách an toàn về điện theo quy định của pháp luật, không làm việc gần các bộ phận có điện không được cách điện.
• Yêu cầu tắt nguồn hoàn toàn và đảm bảo rằng dây điện và thiết bị không còn mang điện trước bất kỳ quá trình sửa chữa hoặc bảo trì nào. Sử dụng các dấu hiệu cảnh báo để ngăn chặn việc cấp điện hoặc khởi động thiết bị đột ngột.
• Trường hợp không thể ngắt các bộ phận mang điện như dây điện, thiết bị ở gần khu vực sửa chữa, bảo trì thì việc cách ly các bộ phận này phải do người quản lý an toàn điện của đơn vị cấp điện trực tiếp xử lý và phải có biển cảnh báo, hướng dẫn về khoảng cách an toàn kèm theo.
• Sau khi bảo trì, sửa chữa, thiết bị, hệ thống phải được xác nhận đã xử lý đoản mạch, nối đất và đảm bảo các biện pháp an toàn khác.
• Người trực tiếp làm việc với điện phải được trang bị đầy đủ phương tiện bảo vệ cá nhân và dụng cụ phù hợp theo quy định chung về an toàn của ngành điện.

Để biết thông báo và cảnh báo

• Nghiêm cấm người không có thẩm quyền vào phòng điều khiển thiết bị hoặc tự ý đấu nối, can thiệp vào mạng điện.
• Chủ đầu tư, chủ dự án cần hướng dẫn cụ thể những kỹ năng cần thiết cho người lao động trong trường hợp xảy ra hỏa hoạn, điện giật…
• Phải có tên và thông tin liên lạc của ít nhất 2 người chịu trách nhiệm quản lý an toàn điện để kịp thời xử lý sự cố điện trên công trường.
• Biển báo, cảnh báo phải được đặt ở khu vực nguy hiểm hoặc gần các thiết bị điện nguy hiểm.
• Người quản lý có trách nhiệm hướng dẫn người sử dụng những lưu ý quan trọng liên quan đến thiết bị điện và các yếu tố nguy hiểm có thể xảy ra khi sử dụng thiết bị.

Tiêu chuẩn an toàn điện trong xây dựng ở Việt Nam

ISO 4086:1985 là tiêu chuẩn về an toàn điện trong xây dựng được áp dụng riêng ở Việt Nam, quy định các yêu cầu chung đối với công trình xây dựng tại các công trường xây dựng trong nước. Tuy nhiên, tiêu chuẩn này không áp dụng cho các công trường có điện áp đến 1000V và các công trình xây dựng trong khu vực khai thác mỏ như khai thác than, quặng…

ISO 4086:1985 quy định các yêu cầu về an toàn điện trong xây dựng, lắp đặt và sửa chữa trên công trường như sau:

Đối với các đơn vị thi công sử dụng dụng cụ điện cầm tay

• Trước khi bố trí các dụng cụ điện cầm tay như máy khoan điện, máy biến áp, máy biến áp hạ thế, bộ biến tần… cho công nhân, chủ sở hữu thiết bị phải đảm bảo rằng các thiết bị đó đã được kiểm tra cách điện, nối đất và kết cấu bảo vệ của các dụng cụ đó phải phù hợp với điều kiện sử dụng. Nghiêm cấm cấp phát dụng cụ có dấu hiệu gây hư hỏng cho người lao động.
• Dụng cụ điện cầm tay phải được đánh số thứ tự và bảo quản ở nơi khô ráo sau khi sử dụng. Định kỳ 3 tháng kiểm tra hiện tượng tiếp xúc lạnh trên vỏ, tình trạng dây nối đất và định kỳ 1 tháng/lần kiểm tra cách điện và nguồn điện của các dụng cụ này. Việc bảo trì, đánh giá phải được thực hiện bởi người có trình độ chuyên môn kỹ thuật không thấp hơn bậc 3.

Với việc ngắt kết nối và sửa chữa dây

• Công việc liên quan đến nối dây và điều chỉnh thiết bị điện phải được thực hiện bởi các kỹ sư điện có trình độ chuyên môn phù hợp.
• Các thiết bị điện di động, đèn điện xách tay, máy điện cầm tay phải được nối vào lưới điện thông qua ổ cắm và việc đấu nối này phải được thực hiện theo tiêu chuẩn kỹ thuật và an toàn điện.
• Quá trình thay cầu chì, bóng đèn do công nhân thực hiện phải đảm bảo trang bị phương tiện bảo hộ cá nhân phù hợp.

Đối với dây dẫn điện ngoài trời

Dây dẫn điện ngoài trời dùng cho công trình cấp điện tạm thời phải có vỏ bọc và treo trên cột sứ cách điện. Yêu cầu khoảng cách thẳng đứng từ dây đến mặt đất hoặc sàn nhà không được nhỏ hơn các tiêu chuẩn sau:

• 2,5m nếu đáy là khu vực làm việc
• 3,5m nếu phía dưới là lối đi
• 6,0m nếu phía dưới là đường dành cho xe cơ giới
• 6,5m nếu phía dưới là đường xe điện hoặc tàu lửa.

Ngoài ra, không được có quá 2 mối nối trong phần dây dẫn của không gian cột và các điểm đấu nối phải bố trí gần điểm dây dẫn được buộc vào cổ sứ.

Đối với công nhân làm việc với thiết bị điện tại công trường

• Phải được đào tạo kiến ​​thức cơ bản về an toàn và kỹ thuật điện. Nội dung đào tạo cần phù hợp với vị trí công việc và hoạt động.
• Công nhân làm việc liên quan đến điện trên công trường phải đảm bảo tiêu chuẩn sức khỏe, không mắc bệnh tim và được kiểm tra sức khỏe định kỳ.
• Người lao động vận hành các thiết bị điện phải có kỹ năng phù hợp với từng vị trí, công việc cụ thể. Trình độ kỹ thuật an toàn điện của nhân viên vận hành điện không được thấp hơn bậc 2, tiêu chuẩn công nhân trạm điện là bậc 3.
• Thợ điện phải được trang bị đầy đủ các phương tiện bảo vệ cá nhân tiêu chuẩn và có kỹ năng sơ cứu cơ bản khi gặp người bị điện giật.
• Hàng năm, công nhân điện phải được đào tạo, kiểm tra kiến ​​thức chuyên môn, chuyên môn.

Vùng nguy hiểm về điện trên công trường

Vùng nguy hiểm này được xác định là một dải đất hoặc không gian được giới hạn bởi hai mặt phẳng thẳng đứng song song: mặt phẳng thứ nhất đi qua hình chiếu đất của dây dẫn ngoài cùng, mặt phẳng thứ hai nằm cách mặt phẳng thứ nhất một khoảng tương ứng với các cấp điện áp sau:

Một số yêu cầu khác

• Tách biệt lưới điện và lưới chiếu sáng tại công trường, đảm bảo khả năng cắt điện cho toàn bộ phụ tải của một khu vực hoặc từng hạng mục công trình.
• Tắt cầu dao nguồn điện trong tất cả các hoạt động lắp ráp và sửa chữa và phải treo biển báo “cấm điện”.
• Đảm bảo việc lắp ráp, vận hành dây dẫn và thiết bị điện không bị nóng do quá nhiệt hoặc lỏng các kết nối.
• Đèn nối vào lưới điện phải có độ cao tối thiểu 2,5m so với mặt đất hoặc sàn nhà. Trong điều kiện chiều cao này không đảm bảo thì phải sử dụng đèn có điện áp
• Các thiết bị điện tại công trường trong quá trình sử dụng phải có biển báo “Biển báo an toàn điện” theo tiêu chuẩn ISO 2572:1978.

Một số câu hỏi về an toàn điện trong xây dựng

Câu 1: Những đồ dùng điện nào có thể gây tai nạn cho công nhân trên công trường?

Hồi đáp: Trên công trường, bất kỳ thiết bị điện nào không đảm bảo an toàn đều có thể gây nguy hiểm cho người lao động và người vận hành, như:

• Dụng cụ điện cầm tay, máy móc hạng nặng
• Đường dây điện trên cao, gần khu vực làm việc
• Đường dây trong tường và ngầm…

Câu 2: Khi làm việc trên công trường ngày giông bão cần lưu ý những vấn đề gì?

Hồi đáp: Để đảm bảo an toàn điện ngày mưa bão cần đảm bảo 2 vấn đề tối thiểu:

• Tắt nguồn các thiết bị ngoài trời để tránh mưa gây rò rỉ điện, sét đánh
• Tránh xa những khu vực có nguy cơ bị sét đánh, rò rỉ điện như cột điện, trạm biến áp hoặc khu vực ngập nước

Ngoài an toàn điện trong xây dựng, bạn có thể tìm hiểu thêm về các quy tắc an toàn điện trong công nghiệp tại: https://btb-electric.com/vi/an-toan-dien-cong-nghiep/