Dioxin là gì? Hệ lụy của chất độc da cam đối với con người

Chu Văn An

Dioxin hay còn gọi là chất độc màu da cam từng gây ra nhiều mối nguy hiểm cho người dân Việt Nam. Hãy cùng LabvietCHEM tìm hiểu Dioxin là gì? Những hậu quả nó gây ra cho con người được mô tả trong bài viết dưới đây.

1. Dioxin là gì?

Dioxin là tên gọi một nhóm hợp chất hóa học khó phân hủy tồn tại trong môi trường, cơ thể con người cũng như các sinh vật khác. Có hàng trăm hợp chất dioxin khác nhau, trong đó có 75 đồng phân PCDD (poly-chloro-dibenzo-dioxins) và 135 đồng phân PCDF (poly-chloro-dibenzo-furanes) tùy theo số lượng nguyên tử Cl và cấu trúc không gian của chúng. Đồng thời, độc tính của các hợp chất này cũng khác nhau, độc tính khác nhau tùy thuộc vào số lượng nguyên tử Cl và cấu trúc không gian của chúng. Ngoài ra, dioxin còn bao gồm một nhóm poly-chloro-biphenyles, bao gồm 419 loại hóa chất, trong đó có 29 loại đặc biệt nguy hiểm. Trong số các hợp chất dioxin, TCDD được coi là độc hại nhất.

Cấu trúc dioxin

Dioxin được sản xuất như một sản phẩm phụ trong nhiều quy trình công nghiệp liên quan đến clo, bao gồm hệ thống đốt rác thải, sản xuất hóa chất và thuốc trừ sâu, cũng như trong tẩy trắng giấy.

Dioxin và furan được coi là hai trong số những hợp chất độc hại nhất được biết đến trong lĩnh vực khoa học ngày nay. Như mô tả trong báo cáo dự thảo của Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA) năm 1994, người ta nhấn mạnh rằng dioxin được coi là mối đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng. Theo EPA, không có mức độ phơi nhiễm dioxin nào được coi là an toàn.

Ngoài những ảnh hưởng trong Chiến tranh Việt Nam, dioxin trong chất độc da cam còn gây ra thảm họa sinh thái ở nhiều nơi khác như Seveso (Ý), Times Beach (Missouri), Kênh Tình Yêu (New York),… Tuy nhiên, ảnh hưởng nặng nề và lâu dài nhất vẫn là ở miền Nam Việt Nam, nơi Mỹ sử dụng chất độc da cam trong 10 năm.

2. Hậu quả chất độc Dioxin để lại cho môi trường và con người

2.1. Đối với con người

2,3,7,8-TCDD được coi là chất độc mạnh nhất trong các hợp chất hóa học, có độc tính gấp 1 triệu lần các chất độc tự nhiên khác và tồn tại lâu nhất. Theo một nghiên cứu của Đại học Columbia năm 2002, chỉ cần 80 gam Dioxin hòa vào nước uống cũng đủ giết chết dân số của thành phố 8 triệu dân.

Các báo cáo của Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA) đã xác nhận rằng dioxin là chất gây ung thư ở người. Năm 1997, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thông qua Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC) đã xác định 2,3,7,8-TCDD là chất gây ung thư nhóm 1, nghĩa là nó được công nhận là gây ung thư. Vào tháng 1 năm 2001, Chương trình Chất độc Quốc gia Hoa Kỳ đã phân loại dioxin là chất “gây ung thư cho con người”. Cuối cùng, trong một nghiên cứu xác nhận năm 2003, các nhà khoa học đã xác nhận rằng không có liều lượng hoặc ngưỡng an toàn nào dưới đây không gây ung thư. Điều này có nghĩa là ngay cả việc tiếp xúc với lượng dioxin nhỏ nhất cũng có nguy cơ gây ung thư cho con người.

Dioxin – chất gây ung thư

Ngoài ung thư, dioxin còn có thể liên quan đến nhiều căn bệnh nguy hiểm khác như nám, tiểu đường, ung thư trực tràng không Hodgkin, suy giảm chức năng tình dục cho cả nam và nữ, cùng nhiều vấn đề sức khỏe khác.

Ở liều cao, dioxin có thể gây ra các triệu chứng sau:

– Men răng của trẻ có sự phát triển bất thường.

– Gây tổn thương hệ thần kinh trung ương và ngoại biên.

– Rối loạn nội tiết tố điều hòa tuyến giáp.

– Hệ thống miễn dịch bị suy giảm.

– Tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường.

2.2. Nguy cơ gây dị tật bẩm sinh

Hiện chưa có nghiên cứu nào về tác động của dioxin đối với cơ thể con người vì việc thử nghiệm chất độc mạnh trên cơ thể con người bị nghiêm cấm.

Tuy nhiên, trong thử nghiệm trên động vật, có bằng chứng mạnh mẽ cho thấy dioxin gây ra tác dụng gây quái thai ở nhiều loài động vật như chuột, chuột đồng, chuột lang, chim và cá.

Các nghiên cứu trên động vật đã chỉ ra rằng dioxin có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản bằng cách làm tổn thương tinh trùng và phá vỡ các hormone điều hòa sự phát triển của thai nhi. Ở cấp độ phân tử, dioxin gây đột biến chuỗi nhiễm sắc thể, ảnh hưởng đến thông tin di truyền trong tế bào sinh sản (tinh trùng, trứng) và có thể truyền sang con cái.

Dioxin gây dị tật bẩm sinh

Nghiên cứu của Đại học Washington năm 2012 trên chuột cho thấy dioxin có thể gây ra các dị tật kéo dài qua nhiều thế hệ. Chuột thí nghiệm được tiêm một lượng rất nhỏ dioxin (chỉ bằng 1/1000 mức gây chết người) và mặc dù không gây hậu quả ngay lập tức nhưng những ảnh hưởng lâu dài đã xuất hiện đối với con của chúng. Cho đến thế hệ F3 (cháu của chuột thí nghiệm ban đầu), dị tật bẩm sinh vẫn tiếp tục xảy ra. Những đột biến này có thể là vĩnh viễn và sẽ tiếp tục được truyền lại qua các thế hệ tương lai.

3. Tàn tích chất độc Dioxin sau chiến tranh ở Việt Nam

Bác sĩ Nguyễn Thị Ngọc Phương – nhân chứng sống về tác hại của dioxin cho biết, những năm 1960, bà đã sinh ra hàng trăm trẻ sơ sinh khỏe mạnh tại bệnh viện Từ Dũ. Tuy nhiên, đến năm 1968, sau khi Mỹ tăng cường sử dụng thuốc diệt cỏ với hàng triệu lít, bác sĩ Phương đã chứng kiến ​​sự xuất hiện của những bào thai có não và cột sống chưa phát triển đầy đủ. Những tháng tiếp theo, cô liên tục gặp những trường hợp thai nhi dị tật, mỗi tuần có thể 3, 4 trường hợp – những đứa trẻ sinh ra với các cơ quan nội tạng bất thường, không có tay, không có chân, không có mắt. Điều này càng làm rõ hơn rằng ngay cả một lượng nhỏ dioxin – thậm chí một phần tỷ gam – cũng có thể gây ra những bất thường về mặt sinh học ở con người, đặc biệt là phụ nữ mang thai. Từ năm 1968, bác sĩ Phương bắt đầu thu thập những bào thai và trẻ sơ sinh dị dạng, bảo quản trong các lọ lớn chứa chất bảo quản tại bệnh viện Từ Dũ.

Mỹ rải chất độc dioxin vào Việt Nam

Bà Đào Thị Kiều, nông dân Biên Hòa, sinh năm 1952, từng chứng kiến ​​cánh đồng của mình bị quân đội Mỹ rải thuốc diệt cỏ không lâu sau khi lấy chồng. Bà có tám người con, nhưng bảy người trong số họ bị dị tật bẩm sinh và năm người trong số họ đã qua đời sớm. Chồng bà, cựu quân nhân Việt Nam Cộng hòa, cũng qua đời năm 2004 vì bệnh ung thư.

Nhà nghiên cứu ung thư Scarlett Lin Gomez tại Viện Phòng chống Ung thư California (CPIC) đã tiến hành nghiên cứu và phát hiện ra rằng người Mỹ gốc Việt ở California, nhiều người trong số họ là cựu chiến binh của Quân đội Việt Nam Cộng hòa và hoạt động ở những vùng bị rải chất độc màu da cam, đang mắc một loạt bệnh liên quan đến chất này. Tỷ lệ mắc ung thư ở nhóm này cao hơn, trong đó phụ nữ Việt Nam có tỷ lệ mắc ung thư hạch không Hodgkin cao nhất, trong khi nam giới Việt Nam có tỷ lệ mắc sarcoma mô mềm cao nhất.